Dossier Acta Litt&Arts : Épreuves de l'étranger

Nina Soleymani Majd, Hessam Noghrehchi, Alireza Ghafouri, Laetitia Gonon et Sara Abdollahzade

Traduire Gérard Macé : Prose

Texte intégral

Traduction Sara Abdollahzade – Rétrotraduction Alireza Ghafouri & Laetitia Gonon

Traduction : Sara Abdollahzade

ﺁفریقای قریب الوقوع

در قلب تاریکی به روایت کنرا (Conrad).

قاره ای سیاه برای اکثریت ما.

ﺁفریقا به تاریکی و رمز ﺁلودی شهرت دارد. اگر به ﺁسانی ﺁن را از یاد نبریم، نفوذ ناپذیر است و در تاریخ تمدنها جداگانه در نظر گرفته شده است. در واقع بیماریها، بلایای طبیعی و ﺁداب و رسوم هستند که ﺁفریقا را به چشم می ﺁورند. همچون قرون وسطی مشهور است به تاریکی اگر چه در واقعیت به همان اندازه که قرون وسطی زنده و رنگارنگ بود، روشن و رنگین است.

ﺁفریقا به نداشتن تاریخ معروف است زیرا تاریخ ﺁن مکتوب نگشته است و همین امر شرایط ﺁن را دشوارتر می سازد. از این رو من در ابتدا به اتیوپی سفر کردم. سرزمینی که نوشتار، که بی شک از شبه جزیره عربستان و از طریق دریای سرخ ﺁمده است، در ﺁن از دوران باستان شناخته شده است. اتیوپی سرزمینی است که مسیحیت پذیرفته شده در قرن چهارم در ﺁن دینی به شهر رم ندارد و به عهد عتیق پایبند می باشد بدون ﺁنکه یهودیت را رد کند. تاریخچه کاملا مستقل ﺁن ، که با اسکندریه در ارتباط می باشد، به لطف دست خطهای تذهیبی و نقاشیهای کلیسا که روح نوازیشان کم از چشم نوازیشان ندارد، تداوم یافته است. دستخطهایی به نام گز که همچون زبان لاتین در غرب به زبانی ﺁیینی تبدیل گشته است.

و حال این سوال مطرح می شود که چرا نوشتار از مصر و اتیوپی به کشورهای جنوب صحرای ﺁفریقا گسترش نیافته است؟

گاهی اوقات خیلی عجولانه فکر میکنیم که نوشتار، در این کشورهای دور از جاده های عظیم و تبادلات ، در این قاره بسیار کم جمعیت، که اخترا عات بدانجا راه نمی یافتند ناشناخته مانده است. فراموش شده است که، خارج از مهاجرت، کرانه های ساحل در ارتباط با دنیای عرب بوده است و کاروانهایی که تبادل کالا و برده میکردند، قبل از قانون تجارت برده، همراه با خود قرﺁن را می ﺁوردند. همچنین به فراموشی سپرده شده است که از طریق اقیانوس هند، از ﺁنجایی که سکه به شکل صدف (که به نام کری (scauri) معروف است)، ﺁسیا به نوبه خود، گاهی اوقات به طور غیر قابل انتظاری نفوذ می کرده است. در سال ١٣٧٠، مسافری به نام اسنلگرو(Snelgrave) تعریف می کند که در کنار کرانه ساحلی مالایا را ملاقات می کرد که درمقابل ﺁفریقا یی ها و حتی به درخواست ﺁنها، مینوشتند. از این د ستخط ها، بومی ها طلسم میسازند که به عنوان مایه خوش شانسی و یا نشانه قدرت به خود ﺁویزان می کردند. در انتهای همین قرن، مانگو پارک (Mungo Park) شاهد صحنه ایست که در ﺁن نوشتار رقیق به ﺁشامیدنی معجزه ﺁسا تبدیل می شود. بعد از صد سال در غرب کامرون، سلطان نجویا (Sultan Njoya) به اتباع خود الفبایی که در ﺁب حل و پراکنده شده، از نوشتاری که خود اختراع کرده است، می نوشاند. این دو داستان متشابه به علیرغم اینکه در دو عصر و دو مکان متفاوت اتفاق افتاده است، رابطه ای اسرار ﺁمیز به نوشتار را شهادت میدهد که ما نیز به نوبه ی خود شناخته ایم. حتی اگر به زبان لاتین کلیسا و یا زبان یونانی عطاران اشاره نکنیم. تنها کافیست که تفسیرات عجیب و غریب درباره نوشتار کهن مصریان را به یاد ﺁوریم . الفبایی مقدس که احکام ﺁسمانی و یا ﺁیات دینی از یاد رفته را ترجمه می کند. تا جایی که شامپولیون (Champollion) این اسرار غیر واقعی را ناپدید می کند.

فقدان نوشتار، اگر تنها بر حسب انتخاب نباشد، واقعه ایست که پیچید گی اش باید مورد توجه ما واقع شود، چرا که شامل کل بشر میشود. تنها کافیست که به یاد ﺁوریم که زبان سانسکریت در قرون وسطی و یا زبان ﮋاپنی تا قرن هشتم به عصر ما، زبانهایی نا نوشته بوده اند. و زبانهای فاقد نوشتار، حتی امروزه فراوان تر می باشند. به کار گیری نوشتار که امری پیچیده است، درواقع واقعیت انسان شناسی اساسی است که ما را نسبت به تاریخچه خودمان مطلع می سازد به شرط ﺁنکه در نژاد پرستی غوطه ور نشده و از دیدگاه یک بعدی دست برداریم. به خصوص که ما چندین عصر را در یک زمان زندگی می کنیم : همان طور که بارت (Barthes) به درستی اشاره می کرد، بسیاری از ما همچنان دارای طرز تفکری ″ما قبل ولتری″ می باشیم.

رابطه اسرار ﺁمیز با نوشتار پایدار می ماند و ترس ناپدید شدنش ما را ﺁزرده خاطر می کند. در ﺁفریقا که ﺁموزش و تعلیم رابطه با نشانه ها را تغییر داده است هنوز چیزی از سر و وحی باقی مانده است که وجودش برای ما بیگانه نیست. اگر به گفتار امتیاز می دهیم به دلیل انتخاب شخصی است که مورد خطاب قرار می دهیم، چرا که یک متن نوشتاری در دست هر کسی می تواند قرار بگیرد. با گفتار می توانیم در حلقه خودمان بمانیم اما با نوشتار قادریم قانون را فراتر برده و مرزهای امپراطوری را جابجا کنیم اما همچنان می توانیم سقوطش رانیز تسریع ببخشیم.

مقاومین، افرادی که به طور پنهانی زندگی می کنند و افراد تحت تعقیب احتیاط لازم را به عمل ﺁورده و مدارکی که می توانست ﺁنها را به خطر بیندازد بلع می نمودند. چیزی را که از حفظ می دانیم نامریی و مصون است. چه بسا زندانیان و شاعرانی که به حافظه خود و یا نزدیکانشان اعتماد نمودند و همین اعتماد عامل زنده ماندنشان گردید.

اتفاق، که معتقدیم توسط دست خیر خواهانه ای هدایت می شود، حکایت زیر را که از پیر بتانکور (Pierre Bettancourt) می باشد، دربرابردیدگان من قرار داد.

« ﺁخرین کلمات همسرم را در بطری ﺁب گذاشته بودم. حروف سیاه به زودی رقیق شده و ﺁب رنگ جام را می گیرد. بعد از چند سال، بطری را در گنجه پیدا کردم، ﺁب بخار شده بود و حروف در ته بطری شکل اولیه خود را گرفته بودند ».

بتانکور در مورد ساطان نجویا چیزی نشنیده بود، وی نیز وجود بتانکور را پیش بینی نکرده بود، اما به لطف همین تخیل مشترک یا سفر کردن است که می توانیم به ﺁفریقا نزدیک شویم.

Rétrotraduction : Alireza Ghafouri & Laetitia Gonon

PROCHE AFRIQUE

D’après Conrad, dans Au cœur des ténèbres

Pour beaucoup d’entre nous, le continent noir.

L’Afrique, qui nous a semblé longtemps difficile à traverser, est aujourd’hui réputée pour son opacité et son mystère. Dans l’histoire des civilisations, si elle n’est pas facilement oubliée, elle a une situation à part. En effet l’Afrique, avec ses maladies, ses malheurs et ses traditions, apparemment étranges, nous semble totalement à l’opposé de notre civilisation. Elle est réputée obscure comme le Moyen Âge, bien qu’en réalité elle soit lumineuse et colorée tout comme le Moyen Âge, animé et coloré de la même façon.

L’Afrique est réputée dépourvue d’histoire, car son histoire n’a pas été écrite : cela a progressivement aggravé la situation. Je me suis donc rendu d’abord en Éthiopie, où l’écriture existe depuis la Préhistoire. En principe, l’art de la rédaction serait allé de la péninsule Arabique vers l’Éthiopie en passant par la mer Rouge. Dès le IV^esiècle, l’Éthiopie, indépendante de Rome, s’est convertie au christianisme, et tout en restant fidèle à l’Ancien Testament, n’a nié aucun aspect de la religion juive. Son histoire, liée à Alexandrie et complètement autonome, nous est parvenue grâce aux manuscrits enluminés, flattant la vue et l’esprit, et qui concernent l’Église. Ce sont les manuscrits « en guèze », une langue morte qui est devenue en Occident une langue rituelle tout comme le latin.

Il reste une question à laquelle il faut répondre : pourquoi l’écriture ne s’est-elle pas étendue au sud du désert africain, à travers l’Égypte et l’Éthiopie ?

Parfois, sans y penser, nous supposons que l’écriture n’a jamais existé dans ces royaumes éloignés des routes et du commerce, où les grandes inventions ne sont pas apparues. Autrement dit, nous oublions que, outre l’immigration, les gens des bords de la côte ont toujours été liés aux pays arabes et que les caravanes échangeant des marchandises contre des esclaves avaient apporté le Coran avant que les Noirs soient réduits en esclavage. On oublie souvent que l’océan Indien, grâce auquel on gagnait de l’argent sous la forme de coquilles colorées, ainsi que l’Asie, ont influencé l’Afrique de manière inattendue. Un touriste nommé Esnelguer relate en 1730 qu’il a vu, sur les frontières maritimes, les Malais qui écrivaient sous les yeux des Africains et même parfois à leur demande. Les indigènes transforment ces manuscrits en talismans et les accrochent à leur cou comme un porte-bonheur ou un symbole de force. Mungo Park est arrivé à la fin de ce siècle-là, dans un contexte où les écrits, dissous dans un mélange, se transforment en une mixture magique. Cent ans plus tard, à l’ouest du Cameroun, le roi Ibrahim Njoya fait boire à ses sujets l’alphabet liquéfié et non encore effacé d’une écriture qu’il venait d’inventer. Malgré la distance spatio-temporelle qui sépare ces deux traditions, leur forte ressemblance peut être considérée comme une preuve de l’existence d’une relation magique à l’écriture ; et elle ne nous est d’ailleurs pas étrangère. Sans parler du latin de l’Église ni du grec des droguistes-parfumeurs, il suffit de nous rappeler les drôles et étranges commentaires sur l’écriture hiéroglyphique. Avant le déchiffrage des secrets trompeurs des hiéroglyphes par Champollion, la croyance populaire y voyait un alphabet sacré signifiant des ordres célestes et des intuitions religieuses oubliées.

L’absence de l’écriture, si elle n’est pas un choix, est un phénomène qui doit attirer notre attention, car elle concerne toute l’humanité. Il faut seulement rappeler que le sanscrit, à l’Antiquité, ou le japonais au VIII^esiècle, étaient des langues non écrites. Les langues non écrites sont aujourd’hui même en majorité. En fait, l’écriture, phénomène en soi incompréhensible, est une démarche anthropologique qui nous aide à mieux comprendre notre histoire ; mais à condition que nous ne nous limitions pas à l’ethnocentrisme et que nous abandonnions le regard unidimensionnel résidant dans une conception ambigüe du progrès. Barthes avait bien raison quand il disait que nous avons encore majoritairement une mentalité « pré-voltairienne ».

Le lien magique à l’écriture existe toujours, et la peur de sa disparition nous a envahis. En Afrique, où l’éducation a changé les signes, on trouve encore une trace du mystère et de la démystification, ce qui ne nous est pas complètement inconnu. Si nous donnons la priorité à l’oral, c’est parce que nous voulons trouver un récepteur au message, car le document écrit pourrait être à la disposition de n’importe qui. À l’oral nous restons dans le cercle des nôtres. Avec l’écriture, nous repoussons les lois au lointain et nous développons les frontières de l’empire, mais il se peut que nous accélérions ainsi notre chute.

L’armée de la Résistance, les saboteurs et les personnes qui étaient recherchées, mangeaient par prudence les documents qui auraient pu les mettre en danger. Ce qu’on sait par cœur, c’est invisible et inviolable. Ils sont nombreux, les prisonniers ou les poètes qui ont confié à leur mémoire ou à leur entourage proche ce qui pourrait leur sauver la vie.

Le destin, que nous croyons diriger d’une main bienveillante, m’a fait connaître une légende rapportée par Pierre Bettencourt :

« J’avais mis les derniers mots de ma femme dans un pot d’eau, les lettres noires se sont vite dissoutes et l’eau a pris la couleur du pot. Quelques années plus tard, j’ai trouvé le pot dans une armoire. L’eau s’était évaporée et les lettres s’étaient redessinées au fond. »

Bettencourt n’avait pas encore entendu le nom du roi Ibrahim Njoya et ce dernier ne pouvait pas non plus prévoir l’existence de Bettencourt. Mais la présence de cet imaginaire commun nous fait approcher l’Afrique autant qu’un voyage.

Traduction Hessam Noghrehchi – Rétrotraduction Nina Soleymani Majd

Traduction Hessam Noghrehchi

آفریقای نزدیک

به گفته کنراد، در دل تاریکی.

برای بیشتر ما، قاره سیاه.

آفریقا که مدتی صعب الورود می نمود، الان به تیرگی و اسرار آمیز بودن مشهور است. در تاریخ تمدن ها، اگر به سادگی فراموش نشود، جایگاهی مجزا دارد. در واقع آفریقا، با بیماری هایش، بلاهایش، رسوم به ظاهر غریبش، برای ما چون وجه تقابل عمل می کند. مثل قرون وسطی به تاریکی شهرت دارد در حالیکه در واقعیت نورانی و رنگین است، همان قدر که قرون وسطی سرزنده و رنگارنگ بود.

شهرت به این که تاریخ ندارد، چون تاریخش نوشته نشده، وضع را از این هم بدتر کرده. به همین دلیل من در ابتدا به اتیوپی رفتم که در آن از دوران باستان نوشتار وجود داشته. قاعدتا هنر نوشتن از شبه جزیره عربستان و از راه دریای سرخ به اتیوپی رفته است. اتیوپی از قرن چهارم، مستقل از رم، به مسیحیت گرویده و وفادار به عهد عتیق هیچ جنبه ای از دین یهود را انکار نکرده. تاریخش، کاملا مستقل، در ارتباط با اسنکندریه و به یمن نسخ خطی مصور و نقاشی های کلیسایی که روح و دیده را به یکسان می نوازند، تا امروز ادامه یافته. نسخی به زبان گعز، زبانی مرده که مثل لاتین در غرب تبدیل به زبان آیینی شده.

اما سوالی هست که باید به آن پاسخ داد : چرا نوشتار، از راه مصر و اتیوپی، در جنوب صحرای آفریقا گسترش نیافته؟

گاهی، بی تامل کافی، فکر می کنیم که در این ممالک دور از جاده و تجارت، در این قاره کم جمعیت که اختراعات بزرگ به آن راه نمی یافته، نوشتار وجود نداشته. یعنی فراموش می کنیم که جدای از مهاجران، کرانه های منطقه ساحل همیشه در ارتباط با جهان عرب بوده اند، و کاروان هایی که کالا با برده معاوضه می کردند، قبل از به بردگی کشیده شده سیاهان، با خود قرآن می آوردند. فراموش می کنیم که اقیانوس هند، که از راه آن پول به شکل صدف می آمده (همان رنگین صدف های معروف) و خود آسیا، گاهی به شکل نامنتظره، بر آفریقا تاثیر می گذاشته اند. جهانگردی به نام اسنلگراو، در سال 1730 روایت می کند که در نوار ساحلی مالاییای هایی دیده که در برابر آفریقایی ها، و حتی به درخواست آن ها، می نوشتند. بومیان این دست نوشته ها را تبدیل به تعویذ می کنند که برای خوش یمنی یا به نشان قدرت به گردن می اندازند. و مونگو پارک در پایان همان قرن در صحنه ای حضور می یابد که در آن نوشته حل شده تبدل به معجونی جادویی می شود.صد سال بعد، در غرب کامرون، سلطان نجویا، الفبای پخش در آب و هنوز درست پاک نشده نوشتاری که به تازگی اختراع کرده را به رعایایش می نوشاند. مشابهت بسیار این دو گزارش، علی رغم دوریشان از هم در زمان و در مکان، گواه وجود ارتباطی جادویی با نوشتار است، که برای ما هم بیگانه نیست. اگر از لاتین کلیسا و یونانی عطاران هم حرف نزنیم، کافیست تفاسیر عجیب و غریب از هیروگلیف را به یاد بیاوریم. پیش از آن که شامپولیون رازهای کاذب این نوشتار را بزداید، باور عام درهیروگلیف الفبایی مقدس می دید، ترجمان فرامین آسمانی، شهودات مذهبی فراموش شده.

غیاب نوشتار، اگر کاملا انتخاب نباشد، پدیده ایست که باید توجه ما را برانگیزد چون به همه بشریت مربوط است. فقط یادآوری کنیم که سانسکریت در دوران باستان، یا ژاپنی در قرن هشتم میلادی، زبانهایی نانوشته بودند. زبان های بی نوشتار، امروز هم، در اکثریتند. نتیجتا به کار گرفتن نوشتار، که پدیده ای است که درکش آسان نیست ، امر انسان شناختی بنیادینی است که به ما در فهم تاریخ خودمان کمک می کند. به شرطی که به قوم محوری بسنده نکنیم و دیدگاه یک بعدی مبتنی بر تصوری مبهم از پیشرفت را رها کنیم. به ویژه که ما همزمان در چند دوران مختلف زندگی می کنیم. بارت به درستی می گفت که بسیاری از ما هنوز ذهنیتی « پیشا ولتری » داریم.

رابطه جادویی با نوشتار همچنان وجود دارد و ترس از ناپدید شدنش در ما رخنه کرده. در آفریقا که آموزش رابطه با نشانه ها را تغییر داده، هنوز ردی از پاگشایی و رمز به جا مانده، که برای ما هم کاملا بیگانه نیست. اگر اولویت را به گفتار می دهیم از این روست که می خواهیم مخاطب پیام را انتخاب کنیم، چون مدرک نوشتاری می تواند به دست هر کسی بیفتد. با گفتار در خلوت محرمان می مانیم. با نوشتار قانون را تا دور دست می بریم و مرزهای امپراطوری را گسترش می دهیم، اما ممکن است در عین حال سقوط خود را تسریع کنیم.

نیروهای مقاومت، خرابکاران، آن ها که تحت تعقیب بودند، از سر احتیاط مدارکی که ممکن بود به خطر بیندازدشان را می خوردند. آن چه از حفظ می دانیم نامرئی و تعدی ناپذیر است. بیسارند زندانیان یا شاعرانی که آن چه باعث زندگی یا نجاتشان می شد را به حافظه خود(یا اطرافیان نزدیکشان) سپرده اند.

تقدیر، که می پنداریم دستی نیک خواه هدایتش می کند، مرا با افسانه ای از پیر بتانکور آشنا کرد :

" آخرین گفته های زنم را در بطری آبی گذاشته بودم. حروف سیاه به سرعت در آب حل شد و آب رنگ کوزه را به خود گرفت. چند سال بعد، بطری را در کمدی پیدا کردم، آب تبخیر شده بود و کف بطری حروف دوباره نقش بسته بودند".

بتانکور اسم سلطان نجویا را نشنیده بود، او هم وجود بتانکور را پیش بینی نکرده نبود. اما وجود این تخیل مشترک ما را به آفریقا نزدیک می کند، درست به اندازه سفر.

Rétrotraduction : Nina Soleymani Majd

LA PROCHE AFRIQUE

Selon les mots de Conrad, « au cœur des ténèbres ».

Pour la plupart d’entre nous, le continent noir.

L’Afrique qui pendant un temps paraissait difficile d’accès a de nos jours la réputation d’être sombre et mystérieuse. Dans l’histoire des civilisations, si l’on veut bien se donner la peine de s’en souvenir, elle occupe une place à part. En vérité l’Afrique, avec ses maladies, ses fléaux, ses traditions étranges en apparence, nous semble fonctionner à l’inverse de nous. Comme le Moyen Âge, elle est considérée obscure alors qu’elle est en réalité lumineuse et bigarrée, aussi gaie et colorée que le Moyen Âge l’était.

Le fait qu’elle soit connue pour n’avoir pas d’histoire, sous prétexte que son histoire n’a pas été écrite, a rendu la situation pire encore. C’est la raison pour laquelle je me rendis tout d’abord en Éthiopie, où l’écriture existait depuis l’Antiquité. Sans doute l’art de l’écriture est-il arrivé en Éthiopie de la péninsule Arabique via la mer Rouge. Depuis le quatrième siècle, indépendamment de Rome, l’Éthiopie s’était convertie au christianisme et, restée fidèle à l’Ancien Testament, elle n’avait jamais renié aucun aspect de la religion juive. Son histoire, entièrement indépendante, en lien avec Alexandrie et grâce aux manuscrits enluminés et aux peintures des églises qui font jouer sur le même plan l’âme et le visible, s’est prolongée jusqu’à aujourd’hui ; des manuscrits en langue guèze, une langue morte qui comme le latin en Occident est devenue une langue liturgique.

Il reste cependant une question en suspens : pourquoi l’écriture, en passant par l’Égypte et par l’Éthiopie, ne s’est-elle pas développée en Afrique subsaharienne ?

Parfois, faute de réflexion approfondie, nous pensons que dans ces contrées éloignées de la route et du commerce, que dans ce continent peu peuplé où les grandes inventions ne parvenaient pas à se frayer un chemin, l’écriture n’existait pas. C’est oublier qu’en plus des migrations, les abords de la région du Sahel étaient en contact permanent avec le monde arabe, et que les caravanes qui échangeaient des marchandises contre des esclaves, apportaient le Coran avec elles avant la traite des Noirs. C’est oublier que l’océan Indien, depuis lequel des monnaies coquillages étaient arrivées (ces fameux coquillages colorés), et l’Asie elle-même, parfois sous des formes inattendues, eurent une influence sur l’Afrique. Un voyageur du nom de Snelgrave raconte en 1730 avoir vu, dans la bande du Sahel, des Malais qui, sous les yeux des Africains, et même à leur sollicitation, écrivaient. Les autochtones transformèrent ces écrits en amulettes qu’ils portaient autour du cou en guise de porte-bonheur ou en signe de puissance. Et Mungo Park, à la fin du dix-huitième siècle, assista à une scène où un écrit dissous était transformé en électuaire magique. Cent ans plus tard, dans l’ouest du Cameroun, le Sultan Njoya faisait boire à ses sujets l’alphabet lavé dans l’eau et pas encore bien effacé d’une écriture inventée récemment. La grande similitude entre ces deux récits, en dépit de leur éloignement réciproque dans le temps et dans l’espace, témoigne de l’existence d’un lien magique avec l’écriture, qui ne nous est pas étranger non plus. Sans parler du latin d’église ni du grec des herboristes, il suffit d’évoquer les interprétations farfelues des hiéroglyphes. Avant que Champollion ne dissipe les faux mystères entourant cette écriture, la croyance populaire voyait dans les hiéroglyphes un alphabet sacré, un interprète des décrets célestes, un ensemble de témoins mystiques oubliés.

L’absence d’écriture, s’il ne s’agit pas totalement d’un choix, est un phénomène qui doit éveiller notre attention parce qu’il concerne toute l’humanité. Contentons-nous de rappeler que le sanscrit dans la Haute Antiquité, ou bien le japonais au huitième siècle de notre ère, n’étaient pas des langues écrites. Les langues sans écriture, aujourd’hui encore, sont majoritaires. Par conséquent l’usage de l’écriture, qui n’est pas un phénomène facile à comprendre, est une question anthropologique fondamentale qui nous aide à appréhender notre propre histoire, à condition que nous ne nous limitions pas à l’ethnocentrisme et que nous abandonnions le point de vue à sens unique basé sur une conception obscure du progrès, d’autant plus que nous vivons simultanément dans plusieurs époques différentes. Barthes disait à juste titre que la plupart d’entre nous avons encore une mentalité « pré-voltairienne ».

Un lien magique avec l’écriture existe toujours et la peur de le voir disparaître s’est insinuée en nous. En Afrique où l’enseignement a modifié le rapport aux signes, il reste encore une trace de cérémonial et de mystère, qui ne nous est pas complètement étrangère. Si l’on donne la priorité à l’oralité c’est parce que l’on veut avoir le choix de l’interlocuteur, car un document écrit peut tomber entre les mains de n’importe qui. Avec l’oral, on reste dans l’intimité de la confidence ; avec l’écrit, la loi circule loin et on développe les frontières d’un empire, mais cela peut en même temps précipiter notre perte. Les forces de résistance, les saboteurs, ceux qui étaient poursuivis, mangeaient par précaution les documents qui auraient pu les mettre en danger. Ce que l’on sait par cœur est invisible et inviolable. Nombreux sont les prisonniers et les poètes qui confiaient à leur mémoire (ou à celle de leurs proches) ce qui faisait leur survie ou leur salut.

Le destin, que l’on se représente guidé par une main bienveillante, m’a fait connaître un apologue de Pierre Bettencourt :

« J’avais mis les dernières paroles de ma femme dans une bouteille d’eau. Les lettres noires se désagrégèrent rapidement dans l’eau et l’eau prit la couleur du flacon. Plusieurs années après, je découvris la bouteille dans un placard, l’eau s’était évaporée et sur le fond de la bouteille les lettres avaient repris forme. »

Bettencourt n’avait pas entendu parler du sultan Njoya, pas plus que ce dernier n’avait prévu la naissance de Bettencourt. Mais l’existence de cet imaginaire commun nous rapproche de l’Afrique, exactement comme le fait un voyage.

Pour citer ce document

Nina Soleymani Majd, Hessam Noghrehchi, Alireza Ghafouri, Laetitia Gonon et Sara Abdollahzade , «Traduire Gérard Macé : Prose», Acta Litt&Arts [En ligne], Acta Litt&Arts, Épreuves de l'étranger, Persan, mis à jour le : 13/04/2018, URL : http://ouvroir.ramure.net/revues/actalittarts/392-traduire-gerard-mace-prose.